Tez-tez verilən suallar

Kriptovalyuta — rəqəmsal valyutadır ki, kriptoqrafiya vasitəsilə təhlükəsizliyi təmin edilir və adətən mərkəzi nəzarət orqanı olmadan işləyən blokçeyn texnologiyası ilə yaradılır. Bitcoin (2009-cu ildə yaradılmış) ilk və ən məşhur kriptovalyutadır, lakin hazırda minlərlə alternativ kriptovalyuta mövcuddur.

Blokçeyn — bütün əməliyyatların qeyd olunduğu paylanmış verilənlər bazasıdır. O, şəbəkədəki çoxsaylı iştirakçılar tərəfindən idarə olunur və təsdiqlənir. Blokçeyn texnologiyasının əsas üstünlüyü onun dəyişdirilə bilməməsi və şəffaflığıdır. Bir dəfə yazıldıqda, məlumat dəyişdirilə bilməz, bu da onu ödənişlər, müqavilələr və digər rəqəmsal əməliyyatlar üçün etibarlı qeyd sisteminə çevirir.

Bitcoin (BTC) əsasən ödəniş şəbəkəsi və dəyər saxlama vasitəsi kimi yaradılmışdır, "rəqəmsal qızıl" adlanır. Ethereum (ETH) isə daha çox proqramlaşdırıla bilən platformadır və ağıllı müqavilələrin yaradılmasına imkan verir. Ethereum platforması öz valyutası olan Ether-dən istifadə edir və onun üzərində digər tokenlər və dApps (paylanmış tətbiqetmələr) yaradılır.

Coin (məsələn, Bitcoin, Litecoin) özünəməxsus blokçeyn üzərində işləyir və əsasən pul vahidi kimi istifadə olunur. Token isə mövcud blokçeyndə (məsələn, Ethereum) yaradılır və daha geniş funksionallığa malik ola bilər: utility tokenlər (xidmətlərə giriş təmin edən), security tokenlər (səhm kimi), stablecoin (dəyəri sabit valyutaya bağlı), governance tokenlər (səsvermə hüququ verən) və s.

Kriptovalyuta cüzdanı, kriptovalyutanızı saxlamaq və idarə etmək üçün istifadə edilən rəqəmsal hesab və ya proqramdır. Əslində, bu cüzdanlar valyutanı deyil, valyutanın sahibi olduğunuzu təsdiqləyən rəqəmsal açarları saxlayır. Cüzdan növləri: Hot cüzdanlar (internetə qoşulu olan - web, mobil, desktop cüzdanlar) və cold cüzdanlar (internetə qoşulmayan - hardware cüzdanlar, paper cüzdanlar). Təhlükəsizlik baxımından böyük məbləğlər üçün cold cüzdanlar daha etibarlıdır.

Kriptovalyuta almağın ən ümumi yolu kriptovalyuta birjalarından (məsələn, Binance, Coinbase, Kraken) istifadə etməkdir. Bu platformalarda hesab yaradıb, şəxsiyyət verifikasiyasından keçdikdən sonra bank kartı və ya bank köçürməsi ilə kriptovalyuta ala bilərsiniz. Digər variantlar: P2P mübadilə platformaları, Bitcoin ATM-ləri, ya da birbaşa başqa istifadəçilərdən almaq. Başlanğıcda az məbləğlə başlamaq və birja seçərkən nüfuz, təhlükəsizlik və likvidlik kimi faktorları nəzərə almaq vacibdir.

Kriptovalyutaya investisiya bir sıra risklərlə bağlıdır: 1) Bazar volatilliyi - qiymətlər qısa müddətdə kəskin dəyişə bilər; 2) Tənzimləmə riski - hökumətlər kriptovalyutaları məhdudlaşdıra və ya qadağan edə bilər; 3) Texnoloji risklər - sistem pozğunluqları və ya həmlələr; 4) Likvidlik riski - bəzi kriptovalyutaları tez satmaq çətin ola bilər; 5) Fırıldaqçılıq və scam layihələr; 6) İnsayderin səhvi - parol itirmək və ya yanlış ünvana göndərmək kimi xətalar. Həmişə yalnız itirməyə hazır olduğunuz qədər investisiya etmək tövsiyə olunur.

Kriptovalyutaların qiymətləri əsasən təklif və tələb qanunları əsasında formalaşır. Qiymətə təsir edən amillər: təklifin məhdudluğu, texnoloji inkişaflar və yenilikçi funksiyalar, tənzimləyici xəbərlər və qərarlar, institusional qəbul, medianın diqqəti, bazar spekulyasiyaları, genel iqtisadi şərait və fond bazarları ilə korrelyasiya.

DeFi (Decentralized Finance) — ənənəvi maliyyə sistemlərini əvəz etmək üçün blokçeyn texnologiyasından istifadə edən maliyyə xidmətləri ekosistemidir. Bu hərəkət, vasitəçilər olmadan, hər kəsin fərdi olaraq bankçılıq, kredit və borc xidmətləri, ticarət və s. əldə edə bilməsini təmin edir. DeFi protokolları arasında: Uniswap (mərkəzləşdirilməmiş mübadilə), Aave və Compound (kredit platformaları), MakerDAO (stablecoin) və s. daxildir.

NFT (Non-Fungible Token) — unikal rəqəmsal aktivlərdir ki, onlar dəyişdirilə bilməz və eyni dəyərə malik digər tokenlərlə əvəz edilə bilməz (fungible tokenlərin, məsələn Bitcoin-in əksi olaraq). NFT-lər rəqəmsal sənət əsərləri, kolleksiya əşyaları, musiqi, video və hətta virtual torpaq kimi aktivlərin sahibliyini və orijinallığını təsdiqləyən rəqəmsal sertifikat kimi işləyir. Əksər NFT-lər Ethereum blokçeyndə ERC-721 və ya ERC-1155 standartlarından istifadə edərək yaradılır.

Metaverse — insanların bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu, işlədiyi, oynadığı və ticarət etdiyi virtual dünyaların şəbəkəsidir. Kriptovalyuta və NFT-lər, metaverse daxilində iqtisadiyyatı təmin edən elementlərdir. Virtual torpaq və əmlak NFT-lər kimi alınıb satılır, metaverse layihələrinin öz kriptovalyutaları var (məsələn, MANA - Decentraland üçün, SAND - The Sandbox üçün), virtual mallar və xidmətlər kriptovalyuta ilə alınır və play-to-earn oyunları istifadəçilərə kriptovalyuta qazanmağa imkan verir.