Kriptovalyuta sahəsində təhlükəsizlik xüsusilə vacibdir, çünki əməliyyatlar geri qaytarıla bilməz və aktivlərin itirilməsi daimi ola bilər. Adekvat təhlükəsizlik tədbirləri görmək və ümumi fırıldaqçılıq sxemlərindən xəbərdar olmaq, kriptovalyuta ilə işləyərkən özünüzü qorumaq üçün çox vacibdir.
Kriptovalyuta cüzdanları
Kripto cüzdanlar sizin rəqəmsal aktivlərinizi saxlamaq üçün istifadə olunan virtual və ya fiziki cihazlardır. Təhlükəsizlik səviyyəsinə görə cüzdanların müxtəlif növləri var:
- Hot cüzdanlar (Online) — internetə qoşulu olan və daha rahat istifadə edilən, lakin daha az təhlükəsiz olan cüzdanlardır:
- Web cüzdanlar — brauzerdə işləyir (MetaMask, Trust Wallet)
- Mobil cüzdanlar — smartfonda quraşdırılır (Coinbase Wallet, Exodus)
- Desktop cüzdanlar — kompüterinizdə quraşdırılır (Electrum, Exodus)
- Cold cüzdanlar (Offline) — internetdən kənarda saxlanılan və daha təhlükəsiz olan cüzdanlardır:
- Hardware cüzdanlar — xüsusi fiziki cihazlar (Ledger, Trezor)
- Paper cüzdanlar — açarların kağız üzərində saxlanılması
Cüzdan təhlükəsizliyi üçün tövsiyələr
- Açar sözlərinizi (mnemonic) təhlükəsiz saxlayın — bunlar cüzdanınızı bərpa etmək üçün tək yoldur, heç vaxt onları online saxlamayın və ya kimləsə paylaşmayın.
- İki faktorlu autentifikasiyanı (2FA) aktiv edin — mübadilə platformalarında və imkan olan cüzdanlarda.
- Böyük məbləğlər üçün cold storage istifadə edin — əsas fondlarınızı hardware cüzdanda saxlayın.
- Müntəzəm ehtiyat nüsxə yaradın — cüzdan açarlarınızın və təhlükəsiz məlumatların.
- Cüzdan şifrələmə funksiyasını aktivləşdirin — mümkün olduqda.
Ümumi fırıldaqçılıq və hücum növləri
Phishing hücumları
Phishing hücumları istifadəçiləri şəxsi məlumatlarını, xüsusən də cüzdan açarlarını və ya giriş məlumatlarını təqdim etməyə inandırmaq üçün hazırlanmış saxta veb saytlar, e-poçtlar və ya mesajlar vasitəsilə həyata keçirilir.
Necə qorunmaq olar:
- URL-ləri yoxlayın - kriptovalyuta saytlarına həmişə bookmarklardan və ya birbaşa URL daxil etməklə daxil olun.
- Şübhəli e-poçtlardakı və ya sosial media mesajlarındakı linkləri açmayın.
- Cüzdan açarlarınızı və ya şifrələrinizi heç vaxt paylaşmayın - heç bir legitim şirkət bunları soruşmayacaq.
Saxta ICO-lar və Pump-and-Dump sxemləri
Bu fırıldaqçılıq növündə, hiylə işlədənlər ya sözdə qiymətli kriptovalyutanı satmaq üçün saxta İlkin Coin Təklifi (ICO) hazırlayırlar, ya da ucuz kriptovalyuta alır, qiymətini süni şəkildə artırır və satırlar.
Necə qorunmaq olar:
- Proyektin təsisçilərini, ağ kitabını və yol xəritəsini araşdırın.
- "Sürətli zəngin olma" vədlərindən və ya təzyiqli satış taktikalarından uzaq durun.
- İnvestisiya etməzdən əvvəl layihəni anlayın.
SIM swap
Bu, fırıldaqçının mobil operatorunuza zəng edərək və ya fiziki mağazasını ziyarət edərək özünü siz kimi təqdim etdiyi və nömrənizi yeni SIM karta köçürməyi istədiyi zamandır. Bu, telefon nömrəsi ilə bağlı bütün 2FA-nızı pozur.
Necə qorunmaq olar:
- SIM PIN və ya şəxsiyyət yoxlama parolu istifadə edin.
- 2FA üçün, telefon yerinə təhlükəsizlik açarlarına və autentifikator tətbiqlərinə üstünlük verin.
- Mobil operatorunuzu arayın və hesabınızla bağlı əlavə təhlükəsizlik tədbirləri olub-olmadığını soruşun.
Yaxşı təhlükəsizlik təcrübələri
- Aqil şifrələr istifadə edin — hər hesab üçün unikal, güclü və uzun şifrələr yaradın.
- Proqram təminatınızı yeniləyin — cüzdan tətbiqləri, əməliyyat sistemləri və antivirusların ən son versiyalarını saxlayın.
- Məlumat diversifikasiyası — bütün kriptovalyutanızı bir cüzdanda və ya birjada saxlamayın.
- Kiçik əməliyyatlarla yoxlayın — böyük miqdarda göndərməzdən əvvəl düzgün ünvana kiçik sınaq əməliyyatı göndərin.
- Etibarlı Wi-Fi şəbəkələrindən istifadə edin — kriptovalyuta əməliyyatlarını ictimai və ya təhlükəsiz olmayan şəbəkələr vasitəsilə etməyin.
- Açıq mənbəli cüzdanlardan istifadə edin — açıq mənbə kodu ictimai nəzarətə imkan verir və gizli arxa qapıların olma ehtimalını azaldır.
Kriptovalyuta platformalarını seçərkən
Cüzdanlar və birjalar kimi kriptovalyuta platformaları ilə işləyərkən aşağıdakı amilləri nəzərə alın:
- Nüfuz — platformanın nə vaxtdan fəaliyyət göstərdiyini, istifadəçi rəylərini və əvvəlki hadisələrini yoxlayın.
- Tənzimləmə — platforma müvafiq maliyyə tənzimləyici orqanlar tərəfindən lisenziyalaşdırılıb və ya tanınıbmı?
- Təhlükəsizlik xüsusiyyətləri — platform 2FA, cold storage və s. kimi təhlükəsizlik tədbirləri təqdim edirmi?
- Sığorta — platforma aktivləri üçün sığorta təklif edir?
- İstifadəçi təcrübəsi — interfeys intuitiv və istifadəçi dostudurmu?
- Dəstəklənən kriptovalyutalar — platforma investisiya etmək və ticarət etmək istədiyiniz kriptovalyutaları dəstəkləyirmi?
Hadisələr zamanı nə etməli
Əgər hesabınız təhlükə altındadırsa və ya kriptovalyutanız oğurlanıbsa:
- Cüzdanınızı və ya platformanızı təcili olaraq təcrid edin — əgər mümkündürsə dərhal bağlayın və ya şifrəni dəyişin.
- Aidiyyəti platformaya məlumat verin — onlar ünvanı qara siyahıya sala və ya fondları dondurmağa kömək edə bilərlər.
- Hadisəni sənədləşdirin — bütün sübutları, əməliyyatları və kommunikasiyaları qeyd edin.
- Hüquq-mühafizə orqanlarına xəbər verin — kriptovalyuta ilə bağlı cinayətləri həll etməyə həsr olunmuş xüsusi şöbələr və ya qurumlar var.
- Oxşar hesabları nəzərdən keçirin — ola bilsin ki, hücumçu digər hesablarınıza da giriş əldə etmiş ola, xüsusən eyni paroldan istifadə etmisinizsə.